Γράφει η Εύα Γίδα
Απόφοιτος Ιστορίας & Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ Κάτοχος Πιστοποιητικού Επιμόρφωσης ΑΙΕ Master(M.ed) στη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία Frederick University
Στην εποχή μας, εποχή της ραγδαίας τεχνολογικής προόδου και των ταχύρρυθμων εξελίξεων, οικονομικών και πολιτικών ανακατατάξεων, εντείνονται τα θέματα της μάθησης και κατ’επέκταση των γνώσεων που αυτές αποκτούνται για τον σύγχρονο άνθρωπο τα οποία αποτελούν τα εφόδια που πρέπει να έχει έτσι ώστε να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες που ανακύπτουν καθημερινά. Τι είναι όμως γνώσεις; Πώς συνδέονται με τη μάθηση και πώς φτάνουμε στο θέμα της μόρφωσης;
Αρχικά, οι γνώσεις δεν περιορίζονται στην κατάκτηση ενός τίτλου σπουδών, μιας επιστήμης ή τέχνης που θα εξασφαλίσουν στους νέους καλή επαγγελματική σταδιοδρομία, οικονομική ανεξαρτησία αλλά και ψυχική και πνευματική καλλιέργεια. Γνώση είναι τα πράγματα που κατασκευάζονται και βρίσκονται αποθηκευμένα μέσα στο κεφάλι μας – αφορούν το νου μας. Το περιεχόμενο του ανθρώπινου νου (οι αναμνήσεις και οι διεργασίες της σκέψης) συνδέονται άμεσα με όσα βρίσκονται έξω από αυτόν (με το σώμα και τις αισθήσεις του, αλλά και με την κοινωνική γνώση, από την οποία όλοι οι άνθρωποι εξαρτώνται). Για την ακρίβεια, αυτά τα δύο είναι τόσο στενά συνδεδεμένα ώστε θα λέγαμε ότι η γνώση είναι πανταχού παρούσα· υφίσταται ταυτόχρονα εντός και εκτός της νοητικής και σωματικής υπόστασης του ατόμου.
Επιπρόσθετα, η γνώση που κατοικοεδρεύει στο νου μας συνίσταται στις αναμνήσεις όλων αυτών των πραγμάτων που έχουμε αισθανθεί και κάνει, είναι το άθροισμα των εμπειριών μας. Ελάχιστες από αυτές τις εμπειρίες μπορούμε να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας κάθε φορά. Ορισμένες έχουν ήδη ξεχαστεί. Άλλες όμως παραμένουν αποθηκευμένες στο νου μας έτοιμες να ανακληθούν εάν και εφόσον χρειαστεί ή εάν το θελήσουμε.
Από αυτά τα στοιχεία διαφαίνεται πως το περιεχόμενο του νου αποτελείται από τις εντυπώσεις που αποκομίζουμε καθώς μεγαλώνουμε και ζούμε στον κόσμο. Ο νους διαθέτει την ικανότητα της αντίληψης. Έτσι, μπορούμε να κατηγοριοποιούμε, να ονομάζουμε, να κάνουμε λογικές συνδέσεις και να καταλήγουμε σε συμπεράσματα. Ωστόσο, ο νους διαθέτει και κοινωνικές δυνατότητες: επικοινωνίας, πειθούς, διαπραγμάτευσης, συνεργασίας και εξαπάτησης.
Προς επίρρωση των ανωτέρω, υπάρχουν διάφορες θεωρίες που ενισχύουν αυτά τα στοιχεία.Έτσι, σύμφωνα με τη θεωρία του ορθολογισμού, η γνώση αποκτάται αποκλειστικά μέσω του ορθού λόγου και της νόησης. Ο Καρτέσιος, ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος της πρώιμης νεωτερικότητας, υποστήριζε ότι δεν μπορούμε να έχουμε καμία εμπιστοσύνη στις αισθήσεις μας. Όλα όσα νομίζουμε ότι βλέπουμε μπορεί να αποδειχθούν όνειρα ή ψευδαισθήσεις. Το μόνο που μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι η ύπαρξη του δύσπιστου εαυτού μας. Για την ακρίβεια, γνωρίζουμε όλα όσα σχετίζονται με το σώμα και τις αισθήσεις μας χάρη σε αυτά που μας λέει ο νους μας. Συνεπώς, ο νους συνδέεται, αλλά δεν ταυτίζεται, με το σώμα και είναι η τελική πηγή της γνώσης. «Cogito ergo sum» («Σκέφτομαι, άρα υπάρχω»), είναι η διάσημη ρήση του Καρτέσιου για την τελική πηγή της γνώσης.
Από την άλλη πλευρά, μάθηση είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αποκτούν γνώσεις .Είναι η μακροπρόθεσμη αλλαγή στις νοητικές αναπαραστάσεις ή τους συνειρμούς, που οφείλεται στην εμπειρία. Ας αναλύσουμε τον παραπάνω ορισμό στα τρία μέρη του. Πρώτον, η μάθηση είναι μια μακροπρόθεσμη αλλαγή: Δεν συνιστά απλώς μια σύντομη, μεταβατική αξιοποίηση της πληροφορίας –όπως είναι, για παράδειγμα, το να θυμάται κανείς έναν τηλεφωνικό αριθμό για όσο χρειάζεται προκειμένου να καλέσει κάποιον και μετά να τον ξεχνά– αλλά ούτε είναι και απαραίτητο να διαρκεί για πάντα. Δεύτερον, η μάθηση περιλαμβάνει νοητικές αναπαραστάσεις ή συνειρμούς με αποτέλεσμα, προφανώς, να έχει ως βάση της τον εγκέφαλο. Τρίτον, η μάθηση αποτελεί μια αλλαγή που οφείλεται στην εμπειρία και όχι τόσο στη σωματική ωρίμανση, την κόπωση, την κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, ή την εκδήλωση ψυχικών ασθενειών ή άνοιας. Μερικές φορές η μάθηση είναι μια πολύ παθητική διαδικασία: Συμβαίνει απλά επειδή κάτι συμβαίνει σε κάποιον που υπόκειται σε αυτήν. Πιο συχνά, ωστόσο, προϋποθέτει από την πλευρά του μαθητή να κάνει κάτι – κάτι σωματικό, κάτι νοητικό ή, ιδανικά, κάτι σωματικό και νοητικό την ίδια στιγμή.
Όλα αυτά συνυφαίνονται με τη μόρφωση, που συνιστά μια από τις κοινωνικές υποχρεώσεις του ατόμου. Είναι ο ανώτερος σκοπός κάθε λογικού και σωστά τοποθετημένου ατόμου απέναντι στον εαυτό του αλλά και την ίδια τη ζωή. Τα άμορφα στοιχεία που συνθέτουν τον εσωτερικό του κόσμο μορφοποιούνται και αποκτούν αξία, κάνοντας το άτομο σωστό και ολοκληρωμένο, χρήσιμο κοινωνικά. Μορφωμένος είναι αυτός που έμαθε να σκέφτεται, να ερευνά, να αναζητά την αλήθεια, ο στοχαστής, ο λογικός που έχει πνευματικές ανησυχίες και ενδιαφέροντα και συμμετέχει στην πολιτιστική διαδικασία…
Είναι αξιοσημείωτο πως γνώση και μόρφωση δεν είναι το ίδιο. Η σύγχρονη τεχνολογική εξέλιξη δημιούργησε τύπους πολυμαθείς, με χιλιάδες γνώσεις ειδικές, επιστήμονες και επαγγελματίες πετυχημένους, που παρ’ όλα αυτά δεν είναι πολύπλευρες προσωπικότητες. Εκείνος που τελείωσε το σχολείο, που πήρε ένα πτυχίο κάποιας ανώτατης σχολής δεν είναι απαραίτητα και μορφωμένος. Η χρησιμοθηρία των γνώσεων, η απόλυτη επαγγελματική ειδίκευση μπορεί να προάγουν την υλική ευημερία και την επιστήμη αλλά κάνουν ατροφικό τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Έχουν καταφέρει να κάνουν τον άνθρωπο ρομπότ, χωρίς σκέψη, χωρίς βούληση, χωρίς συναίσθημα. Συνεπώς, όσα μαθαίνει δεν έχουν καμία επίδραση στην ψυχοσύνθεσή του, στο χαρακτήρα του, στο πνεύμα του.
Η μόρφωση, επομένως, είναι απαραίτητη για κάθε άνθρωπο και αξίζει να αφιερώνει μέρος της αγωγής και της παιδείας στην επίτευξη του σκοπού αυτού. Η πολιτεία πρέπει να αποβλέπει στη δημιουργία καλλιεργημένων ατόμων γιατί μόνο με τέτοιο έμψυχο υλικό μπορεί να λειτουργεί και να αναπτύσσεται σύμφωνα με τις απαιτήσεις της κάθε εποχής. Όπου η μόρφωση παραλείπεται, η στάθμη του πολιτισμού είναι χαμηλή. Η τέχνη, η επιστήμη, ο πολιτισμός μένουν πίσω. Το άτομο βρίσκεται ακόμη σε ημιάγρια κατάσταση, τα πάθη και τα ένστικτά του κυριαρχούν, η συμπεριφορά του είναι προκλητική και αδιάφορη, οι πράξεις του άσκοπες και ανεξέλεγκτες. Ο εγωισμός, η επίδειξη, η καταπάτηση των δικαιωμάτων του άλλου, η εγκληματικότητα, η βία, η αναρχία, η αδικία, είναι αναπτυγμένα σε μεγάλο βαθμό. Κάθε τομέας του πολιτισμού και της ζωής υστερεί, γιατί οι άνθρωποι είναι ακαλλιέργητοι και δεν προσπαθούν να βελτιώσουν τους εαυτούς τους για να βελτιωθεί και η ζωή τους.
Ευθύνη, λοιπόν, της πολιτείας, αλλά και κάθε ανθρώπου, είναι η μόρφωση και οι τρόποι απόκτησής της, η καλλιέργεια του πνεύματος και της ψυχής. Αν φιλοδοξούμε να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο πρέπει να αγωνιστούμε για περισσότερη μόρφωση, για περισσότερη πνευματική καλλιέργεια. Δεν αρκεί η άνετη υλική διαβίωση, τα άφθονα υλικά αγαθά για να θεωρηθούμε μορφωμένοι. Αν ο στοχασμός, η λογική, η παρατήρηση, η φαντασία, η κρίση δε λειτουργούν, λόγος για μόρφωση δε μπορεί να γίνει. Κατά συνέπεια, η ανάγκη για ολοκλήρωση του ανθρώπου πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους μας…
Πηγές
Νέα Μάθηση, Έρευνα από το Πανεπιστήμιο Πατρών, σελ. 298-409
Μάθηση. Ορισμός, Αρχές και θεωρίες. Εκδόσεις Gutenberg
